1.3. C¸C PH­¬NG TIÖN LΜ C¸C TIÓU TÕ T×NH TH¸Ị (TTTT) VD13

2.1.3. C¸c ph­¬ng tiÖn lµ c¸c tiÓu tõ t×nh th¸ị (TTTT)

VD13: (a) MÑ lµm hé con mãn nµy nhÐ.

(b) Con ®· tõng lµm mãn nµy råi mÑ ¹.

(c) Nµy nhÐ, ngµy mai ®i häc ®Êỵ

(a) Hµnh ®éng nhê v¶ nh­ng ng­êi nãi ch­a biÕt th¸i ®é

cña ng­êi nghe lµ ®ång ý hay kh«ng, nªn ng­êi nãi nªu hµnh ®éng nhê d­íi

d¹ng c©u cÇu khiÕn cã pha s¾c th¸i hái nh»m th¨m dß ý tø. Chóng ta cÇn nhí,

TTTT “nhД lµ yÕu tè kh«ng chuyªn dông ®Ó ®¸nh dÊu hµnh ®éng hái mµ lµ

hµnh ®éng cÇu khiÕn víi s¾c th¸i dÞụ Nh­ng ë VD nµy, “nhД cã t¸c dông cÇu

khiÕn vµ háị Hai t¸c dông nµy kÕt hîp ®· t¹o nªn sù tinh tÕ.

Hµnh ®éng hái cã s¾c th¸i tÕ nhÞ, khiªm tèn, ®Ó ngá sù lùa chän (réng

r·i h¬n h×nh thøc: cã…kh«ng?) mÆc dï Ýt nhiÒu cã ®Þnh h­íng chñ quan cña

ng­êi nãị

Hµnh ®éng cÇu khiÕn cã tÝnh chÊt nhÑ nhµng th©n mËt, kh«ng dån Ðp

(kh«ng ra lÖnh ph¶i thùc hiÖn) nh­ng vÉn ®ñ ®Ó béc lé mong muèn cña ng­êi

nãi muèn ng­êi nghe t¸n thµnh vµ gióp ®ì. Mµ theo Brown vµ Levinson th×

“niÒm mong mái th­êng tån lµ nh÷ng ®iÒu anh ta muèn còng ®­îc ng­êi kh¸c

nghÜ ®Õn nh­ lµ mét ®iÒu mong mái”. Lêi ®¸p kh«ng ph¶i lµ mét c©u tr¶ lêi cã

néi dung lµm s¸ng tá ®iÒu ch­a râ nh­ c©u hái th«ng th­êng mµ lµ nh÷ng c©u

biÓu thÞ sù t¸n thµnh hay kh«ng t¸n thµnh.

Nh­ vËy, “nhД ®· hÇu nh­ ®¹t ®­îc tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña lý thuyÕt lÞch

sù nªu ë phÇn më ®Çụ ChÝnh v× thÕ, trong tiÕng ViÖt “nhД ®­îc coi lµ mét

trong c¸c ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ cã gi¸ trÞ cao trong biÓu thÞ lÞch sù. Nã ®­îc

sö dông réng r·i, Ýt chÞu sù khèng chÕ cña c¸c nh©n tè vai x· héi vµ quan hÖ

t×nh c¶m.

(b) sö dông TTTT “¹”. Trong tiÕng ViÖt “¹” diÔn ®¹t s¾c th¸i t«n träng,

tÊt nhiªn trõ tr­êng hîp dïng víi ý mØa mai, giiÔu cît. S¾c th¸i nµy hµm chøa

sù ®¸nh gi¸ vÒ ®Þa vÞ, tuæi t¸c, uy tÝn cña ng­êi ®èi tho¹i (cao h¬n ng­êi nãi).

Sù ®¸nh gi¸ nµy mang tÝnh quy ­íc trong quan hÖ giao tiÕp, khi vai x· héi cña

ng­êi nãi thÊp h¬n ng­êi nghe th× dï ng­êi nãi cã thùc lßng t«n träng ng­êi

nghe hay kh«ng vÉn ph¶i tá th¸i ®é t«n träng. NÕu vi ph¹m quy ­íc ®ã th×

ng­êi nãi bÞ ®¸nh gi¸ lµ thiÕu lÞch sù.

Cã thÓ diÔn gi¶i VD: con t©m sù víi mÑ b»ng th¸i ®é t«n träng lÔ phÐp

v× mÑ lµ ng­êi sinh vµ nu«i d­ìng, h¬n tuæi… khi tiÕp nhËn ng­êi nghe sÏ

®¸nh gi¸ ng­êi nãi biÕt gi÷ lÔ ®é, tõ ®ã cã thiÖn c¶m vµ dÔ chÊp nhËn lêi t©m

sù. §èi chiÕu víi c¸c yÕu tè cña lÞch sù, ta thÊy thÓ diÖn d­¬ng tÝnh ®­îc béc

lé kÝn ®¸o, thÓ hiÖn sù t«n träng, khiªm tèn, vµ kh«ng g©y bÊt lîi cho ng­êi

nghe lµm cho ng­êi nghe c¶m thÊy tho¶i m¸ị

Trong tiÕng VÞªt, TTTT cßn ®­îc sö dông ®Ó thÓ hiÖn quan hÖ th©n mËt,

quý träng khi vai giao tiÕp cña ng­êi nãi lín h¬n ng­êi nghẹ VD: ®õng buån

phiÒn n÷a con ¹.

(c) TTTT kh«ng chØ xuÊt hiÖn ë cuèi c©u mµ cßn ë ®Çu c©u (nµy nhÐ,

®Êy). Quan hÖ vai giao tiÕp lµ ngang b»ng. VD ë ®©y võa lµ lêi th«ng b¸o võa

lµ mÖnh lÖnh. NÕu bá TTTT, chØ cßn: mai ®i häc, th× ph¸t ng«n mang tÝnh chÊt

dån Ðp, ¶nh h­ëng ®Õn c¶ thÓ diÖn ©m tÝnh vµ d­¬ng tÝnh cña ng­êi nghẹ

TTTT thªm vµo s¾c th¸i suång s·, th©n mËt, v× vËy cã t¸c dông lµm dÞu ho¸

ph¸t ng«n, th«ng tin ®­îc ng­êi nghe chÊp nhËn dÔ dµng.