1.3. C¸C PH¬NG TIÖN LΜ C¸C TIÓU TÕ T×NH TH¸Ị (TTTT) VD13
2.1.3. C¸c ph¬ng tiÖn lµ c¸c tiÓu tõ t×nh th¸ị (TTTT)
VD13: (a) MÑ lµm hé con mãn nµy nhÐ.
(b) Con ®· tõng lµm mãn nµy råi mÑ ¹.
(c) Nµy nhÐ, ngµy mai ®i häc ®Êỵ
(a) Hµnh ®éng nhê v¶ nhng ngêi nãi cha biÕt th¸i ®é
cña ngêi nghe lµ ®ång ý hay kh«ng, nªn ngêi nãi nªu hµnh ®éng nhê díi
d¹ng c©u cÇu khiÕn cã pha s¾c th¸i hái nh»m th¨m dß ý tø. Chóng ta cÇn nhí,
TTTT “nhД lµ yÕu tè kh«ng chuyªn dông ®Ó ®¸nh dÊu hµnh ®éng hái mµ lµ
hµnh ®éng cÇu khiÕn víi s¾c th¸i dÞụ Nhng ë VD nµy, “nhД cã t¸c dông cÇu
khiÕn vµ háị Hai t¸c dông nµy kÕt hîp ®· t¹o nªn sù tinh tÕ.
Hµnh ®éng hái cã s¾c th¸i tÕ nhÞ, khiªm tèn, ®Ó ngá sù lùa chän (réng
r·i h¬n h×nh thøc: cã…kh«ng?) mÆc dï Ýt nhiÒu cã ®Þnh híng chñ quan cña
ngêi nãị
Hµnh ®éng cÇu khiÕn cã tÝnh chÊt nhÑ nhµng th©n mËt, kh«ng dån Ðp
(kh«ng ra lÖnh ph¶i thùc hiÖn) nhng vÉn ®ñ ®Ó béc lé mong muèn cña ngêi
nãi muèn ngêi nghe t¸n thµnh vµ gióp ®ì. Mµ theo Brown vµ Levinson th×
“niÒm mong mái thêng tån lµ nh÷ng ®iÒu anh ta muèn còng ®îc ngêi kh¸c
nghÜ ®Õn nh lµ mét ®iÒu mong mái”. Lêi ®¸p kh«ng ph¶i lµ mét c©u tr¶ lêi cã
néi dung lµm s¸ng tá ®iÒu cha râ nh c©u hái th«ng thêng mµ lµ nh÷ng c©u
biÓu thÞ sù t¸n thµnh hay kh«ng t¸n thµnh.
Nh vËy, “nhД ®· hÇu nh ®¹t ®îc tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña lý thuyÕt lÞch
sù nªu ë phÇn më ®Çụ ChÝnh v× thÕ, trong tiÕng ViÖt “nhД ®îc coi lµ mét
trong c¸c ph¬ng tiÖn ng«n ng÷ cã gi¸ trÞ cao trong biÓu thÞ lÞch sù. Nã ®îc
sö dông réng r·i, Ýt chÞu sù khèng chÕ cña c¸c nh©n tè vai x· héi vµ quan hÖ
t×nh c¶m.
(b) sö dông TTTT “¹”. Trong tiÕng ViÖt “¹” diÔn ®¹t s¾c th¸i t«n träng,
tÊt nhiªn trõ trêng hîp dïng víi ý mØa mai, giiÔu cît. S¾c th¸i nµy hµm chøa
sù ®¸nh gi¸ vÒ ®Þa vÞ, tuæi t¸c, uy tÝn cña ngêi ®èi tho¹i (cao h¬n ngêi nãi).
Sù ®¸nh gi¸ nµy mang tÝnh quy íc trong quan hÖ giao tiÕp, khi vai x· héi cña
ngêi nãi thÊp h¬n ngêi nghe th× dï ngêi nãi cã thùc lßng t«n träng ngêi
nghe hay kh«ng vÉn ph¶i tá th¸i ®é t«n träng. NÕu vi ph¹m quy íc ®ã th×
ngêi nãi bÞ ®¸nh gi¸ lµ thiÕu lÞch sù.
Cã thÓ diÔn gi¶i VD: con t©m sù víi mÑ b»ng th¸i ®é t«n träng lÔ phÐp
v× mÑ lµ ngêi sinh vµ nu«i dìng, h¬n tuæi… khi tiÕp nhËn ngêi nghe sÏ
®¸nh gi¸ ngêi nãi biÕt gi÷ lÔ ®é, tõ ®ã cã thiÖn c¶m vµ dÔ chÊp nhËn lêi t©m
sù. §èi chiÕu víi c¸c yÕu tè cña lÞch sù, ta thÊy thÓ diÖn d¬ng tÝnh ®îc béc
lé kÝn ®¸o, thÓ hiÖn sù t«n träng, khiªm tèn, vµ kh«ng g©y bÊt lîi cho ngêi
nghe lµm cho ngêi nghe c¶m thÊy tho¶i m¸ị
Trong tiÕng VÞªt, TTTT cßn ®îc sö dông ®Ó thÓ hiÖn quan hÖ th©n mËt,
quý träng khi vai giao tiÕp cña ngêi nãi lín h¬n ngêi nghẹ VD: ®õng buån
phiÒn n÷a con ¹.
(c) TTTT kh«ng chØ xuÊt hiÖn ë cuèi c©u mµ cßn ë ®Çu c©u (nµy nhÐ,
®Êy). Quan hÖ vai giao tiÕp lµ ngang b»ng. VD ë ®©y võa lµ lêi th«ng b¸o võa
lµ mÖnh lÖnh. NÕu bá TTTT, chØ cßn: mai ®i häc, th× ph¸t ng«n mang tÝnh chÊt
dån Ðp, ¶nh hëng ®Õn c¶ thÓ diÖn ©m tÝnh vµ d¬ng tÝnh cña ngêi nghẹ
TTTT thªm vµo s¾c th¸i suång s·, th©n mËt, v× vËy cã t¸c dông lµm dÞu ho¸
ph¸t ng«n, th«ng tin ®îc ngêi nghe chÊp nhËn dÔ dµng.