2. Phân tích tư tưởng của Mác: “Sự phát triển hình thái kinh tế – xã
hội là quá trình lịch sử – tự nhiên”
Dựa trên cơ sở phát hiện ra các quy luật xã hội cơ bản chi phối quá trình
phát triển xã hội, cũng như trên cơ sở tổng kết sự phát triển của lịch sử, C. Mác
đi tới kết luận khái quát: “ Sự phát triển của hình thái kinh tế - xã hội là một quá
trình lịch sử - tự nhiên”. Tư tưởng này của C. Mác chứa đựng những luận điểm
sau:
Thứ nhất, sự phát triển của hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình
khách quan, tuân theo những quy luật khách quan của nó chứ không hề phụ
thuộc vào yếu tố chủ quan của con người.
Trong sự vận động, phát triển của mình, các hình thái kinh tế - xã hội vừa bị chi
phối bởi quy luật phổ biến, vừa bị chi phối bởi các quy luật riêng, đặc thù. Các
quy luật vận động phát triển phổ biến của xã hội là quy luật về sự phù hợp của
quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, quy luật cơ sở hạ
tầng quyết định kiến trúc thượng tầng và các quy luật khác. Chính sự tác động
của các quy luật khách quan đó mà các hình thái kinh tế - xã hội vận động, phát
triển từ thấp đến cao.
Nguồn gốc sâu xa của sự vận động, phát triển của hình thái kinh tế - xã hội là ở
sự phát triển của lực lượng sản xuất. Chính sự phát triển của lực lượng sản xuất
quyết định làm thay đổi quan hệ sản xuất. Đến lượt mình, quan hệ sản xuất, tức
cơ sở hạ tầng, thay đổi sẽ làm cho kiến trúc thượng tầng thay đổi theo, và đo đó
mà các hình thái kinh tế - xã hội vận động, phát triển và thay thế lẫn nhau cao
hơn.
Thứ hai, sự phát triển của xã hội giống sự phát triển của tự nhiên ở chỗ
đây cũng là quá trình khách quan, tuân theo quy luật khách quan, chứ không hề
phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người; song lại không giống như sự
phát triển của tự nhiên, ở chỗ nó luôn diễn ra thông qua hoạt động của những
con người cụ thể, hướng đến những mục đích, lợi ích nhất định. Bởi lẽ, XH là
XH con người, mọi biến đổi của XH đều thông qua hoạt động của con người. Sự
tồn tại và sự chi phối của các quy luật xã hội cũng liên quan tới các hoạt động
của con người. Do đó, nếu hoạt động của con người hợp quy luật khách quan thì
sự phát triển của XH sẽ nhanh hơn. Nếu hoạt động của con người trái quy luật
khách quan thì nó sẽ làm chậm tiến trình phát triển của lịch sử.
Thứ ba, chính là vì sự phát triển của xã hội mang tính lịch sử - tự nhiên
cho nên trong sự phát triển của nó vừa bao hàm tính phổ biên, tính quy luật
chung, lại vừa bao hàm tính đặc thù, tính đa dạng. Con đường phát triển của mỗi
dân tộc không chỉ bị chi phối bởi các quy luật chung, mà còn bị tác động bởi các
điều kiện phát triển cụ thể của mỗi dân tộc, như điểu kiện tự nhiên, chính trị,
truyển thống, văn hóa, tác động kinh tế… Do đó, theo quan điểm của Mác, sự
phát triển lịch sử - tự nhiên của xã hội, biểu hiện trong sự phát triển của mỗi dân
tộc, hoàn toàn có thể biểu hiện dưới hình thức phát triển rút ngắn, hay là bỏ qua
một hay vài giai đoạn phát triển nào đó để lên hẳn giai đoạn phát triển cao hơn.
Đương nhiên, sự phát triển rút ngắn, sự bỏ qua đó phải diễn ra theo 1 quá trình
LS-TN nhiên chứ ko phải theo ý muốn con người.
Tóm lại, theo quan điểm của triết học Mác, quá trình lịch sử - tự nhiên
của sự phát triển xã hội chẳng những diễn ra theo con đường phát triển tuần tự,
mà còn bao hàm cả sự bỏ qua, trong những điều kiện nhất định, một hoặc một số
hình thái kinh tế xã hội nhất định.
Bạn đang xem 2. - TONG HOP CAU HOI TRIET HOC 1