PHÂN TÍCH XUNG ĐỘT KỊCH TRONG TÁC PHẨM "BẮC SƠN" CỦA NGUYỄN HU...

Bài 5: Phân tích xung đột kịch trong tác phẩm "Bắc Sơn" của Nguyễn Huy Tưởng để làm rõ quá trình chuyển biến của nhân vật Thơm theo cách mạng. Bài làm Bắc Sơn là vở kịch nổi tiếng của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng, là tác phẩm mở đầu của kịch nĩi cách mạng. Tác phẩm đã giúp chúng ta hiểu về ý nghĩa cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn và sức mạnh cảm hố của cách mạng với quần chúng . Đoạn trích hồi IV của vở kịch Bắc Sơn đã tạo được những xung đột kịch điển hình, qua đĩ tái hiện sinh động chân dung các chiến sĩ cách mạng và tấm lịng của Thơm - nhân vật trung tâm của vở kịch. Thơm là con của cụ Phương và là chị của Sáng, hai chiến sĩ tham gia vào khởi nghĩa Bắc Sơn. Nhưng cơ cịn là vợ của Ngọc, một tên Việt gian đã dẫn quân Pháp về tấn cơng làng Vũ Lăng, đại bản doanh của cuộc khởi nghĩa, gây thiệt hại nặng nề cho cách mạng . Trong trận chiến đấu khơng cân sức, cụ Phương và Sáng đã hy sinh anh dũng. Ngọc cố tình che giấu vợ về hành động theo giặc vì hắn sợ bị trừng trị. Mặt khác, hắn lại ơm tham vọng cĩ thật nhiều tiền thưởng của Pháp vì thành tích bắt cán bộ. Một tình huống trớ trêu đầy bất ngờ khi những người bị hắn lùng bắt là Thái và Cửu lại lọt vào chính ngơi nhà của vợ chồng Thơm - Ngọc. Chính trong thời điểm này, người xem được chứng kiến một sự chuyển biến dứt khốt của Thơm, mưu trí đánh lừa Ngọc, bảo về an tồn cho các chiến sĩ cách mạng. Màn kịch bắt đầu bằng những đối thoại giữa Thơm và Ngọc . Lúc này, qua lời đồn đãi, Thơm đã bắt đầu nghi ngờ Ngọc làm tay sai cho giặc Pháp. Bản tính của một người vợ yêu chồng, nhẹ dạ cả tin và trong sáng khiến cho đến tận lúc ấy cơ khơng hề tin vào những dư luận chung quanh . Cộng vào đĩ, Ngọc vốn là kẻ xảo trá và khéo nịnh vợ nên cơ nàng khơng cĩ cơ sở để nghi cho Ngọc là kẻ phản động . Những lời nĩi lấp lửng của Ngọc cho thấy hắn cố tình che giấu và chột dạ lo sợ hành động gian manh của mình bị phát giác. Khi Thơm nhìn, hắn đã hoảng hốt :"Mắt cứ như mắt chú đấy !" (chú tức là cụ Phương - bố của Thơm). Khi Thơm tỏ ý nghi Ngọc đi bắt giáo Thái - chiến sĩ Bắc Sơn đang bị giặc truy lùng, hắn đã lu loa lấp liếm bằng những lời nĩi đánh trống lảng. Nhưng chính thái độ của hắn đã vạch trần bản chất hèn nhát và gian xảo :"Thơm nhìn chồng, vơ ý thức y quay mặt nhìn đi chỗ khác". Dù từ trước đĩ, Thơm cũng là con người thờ ơ với thời cuộc , an phận thủ thường, nhưng bản thân cơ khơng thể khơng chịu sự tác động của cha và em trai, biết việc đánh Tây là đúng đắn. Bởi thế, gặp ánh mắt của Ngọc lảng tránh, cơ nĩi thẳng :"Đã làm rồi, thì thơi đi, hay ho gì cái việc ấy". Lời nĩi ấy cho thấy Thơm là một con người sẵn sàng khoan dung, tha thứ nhưng khơng chấp nhận chồng là một kẻ xấu xa. Ngọc là kẻ cĩ nhiều tham vọng, bị đồng tiền làm mờ mắt và dựa vào thế lực của Pháp hịng kiếm chác danh vị giàu sang. Cĩ lúc, Thơm đã tận hưởng những cám dỗ vật chất Ngọc đem lại, nhưng giờ phút này, nàng đã dần dần thấy rõ hơn bộ mặt thật của Ngọc và những đồng tiền nhơ nhuốc hắn đem về. Bởi vậy, cơ rất dứt khốt :"Làm việc ấy để cĩ tiền thì chết đĩi, chết rách cịn hơn. Anh thằng Sáng đừng cho tơi tiền nữa, tơi khơng cần tiền ấy". Nhưng Ngọc cũng thể hiện sự gian xảo, mập mờ khi tung hoả mù lừa Thơm bằng việc vu khống trắng trợn giáo Thái là mật thám. Bởi thế, lịng Thơm hoang mang chưa quyết, lẫn lộn trắng đen. Bản thân cơ hẳn phải mong muốn lời đồn khơng là sự thật, nhưng lương tâm và linh tính mách bảo lại khiến cơ đau khổ trăm phần. Kết lại lớp kịch thứ nhất của hồi này, ta thấy Thơm cầm trên tay kỷ vật là khẩu súng lục của cha mà khĩc. Đĩ là thái độ ân hận và báo hiệu một sự chuyển biến tích cực cho tính cách nhân vật :"Chú ơi ! Mé ơi ! Chỉ tại con thơi ! Con cĩ biết đâu !". Những xung đột kịch hình thành từ chính sự giằng xé nội tâm của nhân vật, địi hỏi phải được làm sáng tỏ :"Đã chắc gì những lời đồn !...Nhưng tiền thì lấy đâu mà lắm thế!". Tình huống đầy bất ngờ mở đầu lớp hai của hồi bốn như bổ sung thêm cho thái độ ngả về phía cách mạng của thơm. Màn đối thoại giữa ba nhân vật :Thơm - Thái - Cửu đã làm nên tình huống thử thách. Chính vào thời điểm này, ta nhận ra vai trị của Thái khi ngăn Cửu manh động định rút súng bắn Thơm, khi biết vào nhầm nhà của kẻ đang lùng bắt mình. Sự bình tĩnh của người cán bộ dạn dày ấy đã cảm hố được Thơm. Vì đây là lần đầu tiên cơ được tiếp xúc với nhân vật rất được mọi người tin yêu, ca ngợi. Những gì cơ chứng kiến càng khẳng định cho niềm tin vào ngừời cách mạng. Mặc dù Thơm chưa hiểu hết về cơng việc cách mạng nhưng dẫu sao cơ cũng là con của một liệt sĩ Bắc Sơn, đĩ cũng là cơ sở để giáo Thái khẳng định lịng tin :"Tơi biết cơ Thơm. Anh đừng nghi ngờ dịng máu cụ Phương. Tơi tin như thế. Nghe giọng nĩi thì biết là thật hay khơng thật chứ.". Nhưng điều trớ trêu, vào chính thời điểm ấy, Ngọc đã dắt quân Pháp lùng bắt Thái và Cửu. Tình thế khẩn cấp khơng cho phép do dự và cũng là lúc Thơm chứng minh cho tấm lịng ngay thẳng của mình. Trong hồn cảnh ấy, Thơm thể hiện thái độ hốt hoảng, cuống quýt gần như khĩc, nghẹn ngào. Tâm trạng ấy khơng phải là do sợ cho bản thân mà chính là đan xen nỗi lo lắng về sinh mạng những chiến sĩ đang ở trong nhà mình, cùng nỗi uất ức khi thấy tận mắt :"Cĩ cả Tây. Ngọc cũng đi vào đấy". Thơm đã đứng hẳn về phía cách mạng khi hành động ngoan ngỗn và mau lẹ, thân mật như một người em gái để quyết tâm bảo vệ họ. Khơng chỉ che giấu cho những người cách mạng, Thơm cịn phải thể hiện hết sự khơn khéo và bình tĩnh để đánh lạc hướng Ngọc. Trong giờ phút này, khi biết rõ bộ mặt thật của Ngọc, cơ đã đĩng một vai kịch bất đắc dĩ nhưng cũng rất tỉnh táo như nhằm vạch rõ chân tướng của Ngọc. Màn đối thoại lần thứ hai giữa Thơm và Ngọc tạo được sự hồi hộp căng thẳng của một cuộc đấu trí. Giờ phút này, khơng chỉ tìm cách che chở cho những cán bộ cách mạng đang ẩn nấp ngay trong buồng của mình, nĩi to nhằm đánh động cảnh báo để họ đề phịng kẻ địch, Thơm cong muốn Ngọc bộc lộ chân tướng Việt gian nên cơ vờ như muốn níu giữ, vừa tìm cách vuốt ve lịng tự ái của Ngọc. Quả thật, giờ phts này, Ngọc bộc lộ rõ đọng cơ theo giặc của mình. Hố ra, chỉ vì những tính tốn ích kỷ, cá nhân : mua nhà, tậu ruộng, chạy hàm cửu phẩm để vênh vang với thiên hạ nên Ngọc đã trở thành nơ lệ cho chính những tham vọng của mình. Anh ta quả là một con người đáng giận hơn đáng thương. Bởi lẽ, đã cĩ lúc anh ta tự độc thoại để như đáp lại một sự bứt rứt trong lịng, cĩ lẽ vì ân hận trước việc làm của mình đã gây nên cái chết của những người thân yêu của vợ, làm tan cửa nát nhà, nhưng lời lẽ của Ngọc lại là một sự nguỵ biện :"Đằng nào chúng nĩ cũng bị bắt, mình chả bắt thì cũng người khác bắt, bắt sớm lại đỡ khổ". Để rồi cuối cùng, những toan tính nhỏ nhen đã thắng thế trước tình cảm, hắn khơng thèm đếm xỉa đến sự quan tâm lo lắng thực sự của Thơm mà sấp ngửa chạy theo ảo vọng giàu sang. Bởi thế, dù lời lẽ của Thơm cĩ xa xăm, bĩng giĩ, nhằm cảm hố Ngọc cũng khơng ngăn cản nổi anh ta, cuối cùng, cơ phải bộc lộ thái độ sốt ruột cùng lời nĩi sẵng như muốn tách xa khỏi Ngọc. Dù vậy, bề ngồi vẫn phải tỏ ra vui vẻ để tránh sự sinh nghi. Cĩ thể nhận ra trong màn đối thoại này, những lời của Thơm khơng hề bày tỏ cảm xúc của người vợ thương chồng như lúc đầu mà cơ đang phảo gắng gượng chịu đựng vai trị người vợ trước một tên Việt gian đầy tham vọng . Kết lại hồi kịch là khoảnh khắc thở phào sung sướng như trút được gánh nặng của Thơm :"May thế!". Đĩ cũng là tín hiệu cho ta biết cơ đã thực sự đứng về phía cách mạng, khơng cịn là người thờ ơ đứng ngồi cuộc như trước. Màn kịch với những tình huống đột biến liên tục trong bối cảnh ngơi nhà của Thơm đã tạo nên những bước ngoặc tâm trạng dứt khốt của nhân vật. Qua đĩ, chúng ta nhận ra một con người cĩ lịng tự trọng, ngay thẳng, tuy cịn cĩ lúc ngây thơ, cả tin nhưng khi biết rõ sự thật đã lột xác để trở thành một con người bình tĩnh, can đảm, quyết tâm bảo vệ cách mạng đến cùng. Nguyễn Huy Tưởng đã thành cơng trong việc khắc hoạ tính cách nhân vật kịch qua ngơn ngữ và hành động kịch rất tự nhiên. Bắc Sơn đã cĩ sức cuốn hút cơng chúng bởi lẽ tác phẩm đem lại hình ảnh chân thực về những chiến sĩ cách mạng trong những ngày sục sơi của khởi nghĩa Bắc Sơn. Qua đĩ, nhà văn cịn khẳng định tấm lịng của nhân dân khơng rời xa cách mạng ngay cả trong giờ phút nguy nan nhất . Qua hình tượng nhân vật Thơm, cơng chúng cịn cĩ dịp chứng kiến sức cảm hố của cách mạng với quần chúng . Chính mối quan hệ này đã làm nên sức sống lâu bền của tác phẩm.